يک ضربالمثل معروف در بين ما ايرانيان شايع است که ميگوييم «هر گردي گردو نيست» تعجب نکنيد اين موضوع در مورد عينکهاي آفتابي نيز به خوبي صدق ميکند با اين مضمون که هر عينکي با شيشه رنگي عينک آفتابي به حساب نميآيد. اهميت اين موضوع زماني مشخص ميشود که بدانيد ضررهاي وارده از سوي يک عينک آفتابي غيراستاندارد به چشم (که تنها حکم يک عينک رنگي را دارد) بسيار بيشتر از زماني است که شما از عينک استفاده نميکنيد.
دکتر خانلري، چشم پزشک، در گفتگو با خبرنگار ما ميگويد: بخشي از امواج خورشيدي که با طول موجهاي مختلف به زمين ميرسد را اشعه ماوراء بنفش تشکيل ميدهد. اين اشعه به شدت براي چشم انسان و خصوصا شبکيه مضر است و از سوي ديگر براي عدسي چشم نيز مضر است و زمينه بروز آب مرواريد را ايجاد ميکند. چنانکه در تحقيقات به عمل آمده از کشورهاي مناطق گرمسيري که در معرض تابش شديد نور خورشيد هستند آب مرواريد در سنين پايين به عنوان يک بيماري شايع ديده شده است.
وي ميافزايد: آن بخش از نور ماوراء بنفش خورشيد که در فيزيک مطرح است اصولا به سه قسمت
A
،
B
و
C
تقسيم ميشود که اشعه ماوراء بنفش
C
بيشترين ضرر را به چشم انسان وارد ميکند. بنابراين استفاده از عينکهاي آفتابي محافظي است در مقابل عبور اين بخش از اشعه ماوراء بنفش خورشيد. در واقع همان گونه که ما از دندانها و قلب خود محافظت ميکنيم چشم ما نيز نيازمند مراقبتهاي گوناگون است که يکي از جنبههاي اين مراقبت استفاده از عينکهاي آفتابي است.
استاندارد عينکهاي آفتابي
اين چشم پزشک عينک آفتابي مناسب را عينکي ميداند که حداقل 95 تا 100 درصد اشعه ماوراء بنفش خورشيد را جذب کند و اجازه ورود به چشم را ندهد.
وي ميگويد: طبيعتا تمام سازندگان عينکهاي آفتابي چنين ادعايي را دارند اما اينکه چقدر اين ادعا صحت داشته باشد نيازمند دقت از سوي مصرفکنندگان است.
اغلب کارخانههاي ساخت عينک بر روي محصولات خود برچسبهايي را که بيانگر استاندارد محصول است درج ميکنند که اين عينکها تا چند درصد قادرند که
UV
يا اشعه مضرخورشيد را جذب کنند اما متاسفانه چنين وضعيتي در عينکهاي آفتابي موجود در بازار قابل اتکا نيست.
به گفته دکتر خانلري در بسياري از عينکسازيها دستگاههايي وجود دارد که براي آزمايش عينک بسيار مناسب هستند و با قرار دادن عينک آفتابي بر روي اين دستگاهها درصد فيلترينگ اشعه ماوراء بنفش عينک آفتابي مشخص ميشود.
به عقيده اين چشم پزشک چنانچه ما يک عينک آفتابي را به چشم خودمان بزنيم و ببينيم که تغيير قابل ملاحظهاي از درک ما از رنگ و نور ميدهد، به طور نمونه رنگ سفيد يا رنگهاي ديگر را تغيير ميدهد بايد در توانايي اين عينک براي فيلتر کردن و مقابله با اشعه ماوراء بنفش ترديد داشته باشيم.
وي ميافزايد: عينک آفتابي خوب از نظر اپتيکي نبايد درديد انسان تغييري ايجاد کند، بنابراين چنانچه عينکي باعث ايجاد موج در اشياء شده و يا قضاوت ما را از شيء تغيير دهد و يا حتي باعث اختلاف سطح در اشياء شود، يقينا چنين عينکي حتي اگر قادر به جذب اشعه مضر نور خورشيد هم باشد، عينک مناسبي نيست.
وي اظهار ميدارد: نکته قابل توجه در عينکهاي آفتابي تنوع رنگي اين عينکها است. اصولا عينک آفتابي استاندارد به يک رنگ نيست بلکه با رنگهاي گوناگون عرضه ميشود. به اين دليل که در شرايط مختلف نوري ما بايد از رنگهاي مختلف استفاده کنيم، به طور نمونه در کنار دريا عينکهاي قهوهاي يا نارنجي ميتوانند عينکهاي مناسبي باشند. در محيطهاي شهري نيز عينکهاي دودي يا خاکستري يا سبز، آبي و قهوهاي بسيار مناسبند. به طور کلي عينک آفتابي بايد متناسب با شرايط نوري محيط انتخاب شود در واقع عينکي که در اسکي استفاده ميشود با عينکي که در کنار دريا مورد استفاده قرار ميگيرد متفاوت است.
عينکهاي آفتابي غيراستاندارد و عوارض آن
چنانچه عينکهاي آفتابي توانايي لازم براي دريافت اشعه ماوراء بنفش خورشيد را نداشته باشند، يقينا تنها کارايي اين عينکها، کاهش نور محيط خواهد بود بدون آنکه مقابلهاي با نور ماوراء بنفش داشته باشد و طبيعتا به دنبال آن با ايجاد شرايطي مانند هنگام غروب يا تاريکي نسبي اين موضوع اگرچه در ظاهر چندان خطرناک به نظر نميرسد اما در واقع زمينهاي است براي بروز عوارض متعدد چشمي.
به گفته دکتر خانلري در چنين شرايطي يعني زماني که عينک آفتابي صرفا باعث کاهش نور ميشود مردمک چشم باز شده و نور ماوراء بنفش با شدت بيشتري به چشم وارد ميشود وعوارض متعددي را ايجاد ميکند از جمله اينکه ميتواند در کنتراست چشم ويا حساسيت سايه روشن چشم تاثيرگذار باشد و بااين عارضه چشم قدرت تشخيص درست رنگها و کنتراست آنها را از دست خواهد داد.
يک عينک آفتابي چنانچه عينک مناسبي نباشد قسمتهاي روشن تصوير را براي ما تيرهتر ميکند و باعث ميشود تا کنتراست درک تصوير براي ما کمتر شود بنابراين ضريب خطاهاي چشمي نيز افزايش مييابد و اين موضوع در هنگام رانندگي بيش از هر زمان ديگري خطرناک است.
از سوي ديگر ورود نور ماوراء بنفش خورشيد ميتواند بروز کاتاراکت يا آب مرواريد را تسريع کند. و در موارد شديدتر نيز به تخريب سلولهاي بينايي در نقطه زرد چشم بينجامد و اين موضوع در سنين بالاتر خود را نشان خواهد داد. چنانکه در بسياري از مقالات علمي نيز عنوان شده است که يکي از دلايل اصلي تخريب سلولهاي بينايي نور خورشيد است و به همين دليل است که در سنين بالاتر که توانايي عدسي چشم براي فيلتر کردن اشعه ماوراء بنفش کمتر ميشود اين مشکل بيشتر بروز ميکند.
بنابراين افرادي که امروزه عمل آب مرواريد انجام ميدهند بايد لنزهايشان توانايي جذب اشعه ماوراء بنفش را مانند عدسي چشم طبيعي داشته باشد.
وي با يادآوري اين که تسريع AMD يا زوال نقطه زرد ماحصل پيري از جمله عوارض تابش اشعه ماوراء بنفش و ورود آن به چشم است ميگويد: در بيماراني که اين عارضه بروز کرده است چنانچه از عينک آفتابي استفاده نکنند، اين حالت شدت بيشتري پيدا خواهد کرد.
وي ادامه داد: البته اين عارضه منجر به کوري نميشود بلکه کوري تنها در جريان نگاه به کسوف ايجاد ميشود که طي آن فرد به خورشيد نگاه ميکند که تيره شده و قابل نگاه کردن است در حالي که اشعه ماوراء بنفش خورشيد در حداکثر سرعت به چشم ميرسد و با ايجاد نوعي سوختگي در نقطه زرد فرد دچار نابينايي ميشود. بنابراين ضرورت استفاده از عينکهاي آفتابي مناسب در اين شرايط نيز توصيه ميشود.
دکتر خانلري در مورد روشهاي امتحان عينکهاي آفتابي و تشخيص استاندارد و يا غيراستاندارد بودن آنها اظهار ميدارد: در حال حاضر دستگاههايي به نام لنزومتر در اغلب عينکفروشيهاي معتبر وحتي مطبهاي چشمپزشکان وجود دارد که با قرار دادن عينک آفتابي به زير اين دستگاه به راحتي درصد UV يا جذب اشعه ماوراء بنفش را تعيين ميکند.
وي استفاده از شيشه فتوکروميک براي آزمايش عينکها را نيز به عنوان يک روش ديگر مورد تاييد قرار ميدهد و اظهار ميدارد: براي امتحان عينکهاي آفتابي اگر يک شيشه فتوکروميک داشته باشيم ميتوانيم آن را زير شيشه عينکهاي آفتابي قرار دهيم به طوري که نيمي از شيشه فتوکروميک در زير شيشه عينک آفتابي قرار گيرد سپس با قرار دادن آن درآفتاب اگر شيشه عينک آفتابي اشعه ماوراء بنفش را در خود جذب و اجازه عبور به آن را ندهد آن قسمت از شيشه فتوکروميک که زير شيشه عينک آفتابي قرار دارد بدون رنگ باقي ميماند و تغيير رنگ نميدهد ولي قسمتي از شيشه که در معرض نور آفتاب بوده تغيير رنگ ميدهد. البته اين آزمايش با توجه به اينکه اصولا شيشه فتوکروميک به دليل وجود جيوه در سطح آن به طور يکسان و منتشره تغيير رنگ ميدهد براي افراد عادي سخت خواهد بود مگر آنکه شيشه فتوکروميک بزرگي در اختيار داشته باشند که اين موضوع نيز دور از ذهن به نظر ميرسد بنابراين بهترين راه آزمايش عينکهاي آفتابي استفاده از همان دستگاههاي لنزومتر است.
عينکهاي آفتابي براي کودکان
تابش اشعه ماوراء بنفش نور خورشيد به چشم نه تنها بزرگسالان بلکه کودکان را نيز تهديد ميکند.
دکتر خانلري در اين رابطه ميگويد: خريد عينکهاي آفتابي مخصوص کودکان از فروشندههاي دورهگرد و يا فروشگاههاي غيرمعتبر با قيمت بسيار نازل به هيچ وجه به نفع کودکان نيست. بنابراين استفاده از عينک نبايد جنبه مدگرايي داشته باشد بلکه آنچه مهم است اينکه جنبه پيشگيرانه مهمترين موضوعي است که ما در استفاده از يک عينک آفتابي بايد مدنظر قرار دهيم.
وي ادامه ميدهد: ما يک سيستم خودکار بر روي مردمک چشم داريم که متناسب با شرايط نور محيط جمع يا باز ميشود و چنانچه با يک عامل خارجي مانند يک عينک صرفا رنگي اين شرايط را به هم بزنيم قاعدتا در فيزيولوژي نرمال چشم دخالت کردهايم و اين موضوع اثرات معکوسي را به دنبال خواهد داشت.
دکترخانلري معتقد است که براي خريد عينک آفتابي بايد هزينه کرد بنابراين خريد عينکهاي غيراستاندارد ارزانقيمت خصوصا براي کودکان به هيچ وجه کار مناسب و معقولي نيست.
عينک آفتابي مناسب است که حداقل 95 درصد اشعه ماوراء بنفش خورشيد را جذب کند
عينک آفتابي خوب از نظر اپتيکي نبايد در ديد انسان تغيير ايجاد کند
زماني که عينک آفتابي صرفا باعث کاهش نور ميشود مردمک چشم باز شده و نور ماوراء بنفش با شدت بيشتري به چشم وارد ميشود
خريد عينکهاي آفتابي مخصوص کودکان از فروشندههاي دورهگرد و يا فروشگاههاي غيرمعتبر با قيمت بسيار نازل به هيچ وجه کار صحيحي نيست